میزان تجویز و مصرف داروهای شیمیایی یکی از مشکلات کشور در حوزه نظام سلامت است که علاوه بر تبعاتی که بر بدن انسان دارد، هزینه‌های مادی زیادی را نیز برای کشور ایجاد می‌کند.
گیاهان دارویی در بسیاری از موارد به راحتی قابلیت جایگزینی با داروهای شیمایی را دارند ضمن آنکه تقریباً هیچ یک از مضرات و عوارض داروهایی شیمیایی را نداشته و در عین حال می‌توانند در درمان بسیاری از بیماری‌ها، موثرتر نیز عمل کنند.
درآمد گیاهان دارویی آلمان دو برابر درآمد نفت ایران!
میزان تولید و مصرف گیاهان دارویی در جهان از ۱۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۲ به ۱۲۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ رسیده است و طبق پیش بینی سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۵۰ به ۵۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
کشورهای اروپایی به بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده و مصرف کننده گیاهان دارویی تبدیل شده و در حال پیشی گرفتن از یکدیگر در این زمینه هستند. به طور نمونه بر اساس اعلام رسمی سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر میزان تجویز داروهای گیاهی در آلمان ۷۷درصد، در بلژیک و فرانسه ۷۵درصد و در انگلستان ۷۴درصد است.
در میان کشورهای نامبرده شده، آلمان وضعیت جالبی دارد. این کشور نه‌تنها سابقه‌ای در تولید و مصرف گیاهان دارویی نداشته، بلکه حتی به دلیل آب وهوای سردسیری خود، مزیتی در تولید این نوع گیاه‌ها ندارد. اما این کشور با برنامه ریزی دقیق و منسجم توانسته است خود را به عنوان یک قطب در تولید گیاهان دارویی در جهان معرفی کند. در حال حاضر درآمد ارزی آلمان صرفاً از طریق فرآوری و تولید گیاهان دارویی بیش از دو برابر درآمد ارزی ایران از طریق فروش نفت خام و حدود ۶۰ میلیارد یورو است!
گیاهان دارویی در ایران
کشور ایران با داشتن ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم جهان، یکی از بهترین خاستگاه‌ها برای رشد و تکثیر گیاهان دارویی است، ولی صرفاً درآمد ۴۴۰ میلیون دلاری یعنی ۰/۴ درصد (کمتر از یک درصد) از کل سهم تجارت جهانی در حوزه گیاهان دارویی مربوط به ایران است. در واقع، بسیاری از گیاهان دارویی تولیدی به‌صورت خام صادر می‌شود و تکنولوژی فرآوری آنها در داخل کشور محدود هستند.
مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری می‌گوید: در حال حاضر در کشورمان با وجود ۲۵۰۰ گونه گیاه دارویی تنها روی ۱۷۰ نوع داروی گیاهی سرمایه‌گذاری شده است و در بقیه آنها یا گیاه اهلی نشده است یا اینکه هنوز وارد فرآیند توسعه وسیع نشده است. ۵۳ شرکت در زمینه تولید و عرضه گیاهان دارویی در کشور فعالیت دارند.
مصرف گیاهان دارویی در آمریکا بیشتر از ایران!
ماجرای سهم کم گیاهان دارویی تنها به ضعف در تولید و صادرات آن خلاصه نمی‌شود. سهم مصرف گیاهان دارویی در ایران تنها ۳ درصد از کل داروهای تجویز شده است. یعنی ۷۰ درصد کمتر از کشورهای اروپایی.
جالب آن که سرانه مصرف گیاهان دارویی در ایران حدود یک کیلوگرم گیاه خشک است؛ در حالی که در اروپا این میزان تنها ۹۰۰ گرم و در آمریکا ۲۵۰۰ گرم است. به عبارتی، ایرانی‌ها هرچند به‌نسبت اروپایی‌ها از گیاهان دارویی بیشتر مصرف می‌کنند اما میزان تجویز رسمی این داروها توسط پزشکان بسیار پایین است.
بیماری هلندی راه حلی گیاهی دارد
زمانی که اقتصاد کشورها وابسته به صادرات تک محصولی باشند، دچار بیماری هلندی خواهند شد که در این صورت کاهش ارزش پول ملی، تورم و ایجاد رانت در اقتصاد از جمله تبعات آن است. ایران نیز به دلیل وابستگی شدید به درآمدهای نفتی دچار بیماری هلندی شده که حرکت به سمت تولید و صادرات کالاهایی با ارزش افزوده بالا مانند گیاهان دارویی فرآوری شده می تواند راه درمانی برای آن باشد.
گیاهان دارویی ظرفیت اقتصادی جایگزینی نفت را دارند، اما به دلیل آماده نبودن بسترهای مناسب، صادرات آنها اغلب به صورت خام و فله‌ای صورت می‌گیرد که علاوه بر تخریب طبیعت و از بین بردن ذخایر ژنتیکی، ارزش افزوده چندانی هم ندارد.
تاکنون بخش بسیار کوچکی از ظرفیت عظیم کشور در حوزه گیاهان دارویی به فعلیت رسیده و اگر حداقل شرایط برای آموزش، کشت، فرآوری، بسته‌بندی، تجاری‌سازی و صادرات گیاهان دارویی در کشور فراهم شود، شاهد انقلابی بزرگ در دو حوزه کلان نظام سلامت و اقتصاد ملی خواهیم بود.
تبدیل شدن کشور به قطب تولید و صادرات گیاهان دارویی در جهان دور از دسترس نبوده و سرمایه گذاری حداقلی می‌تواند این امر را اجرایی نماید. صادرات خام و فله‌ای گیاهان دارویی به منزله فروش منابع و ذخایر ژنتیکی ما به ارزان‌ترین قیمت ممکن است که علاوه بر ایجاد مشکلات، نفع چندانی هم عاید کشور نمی‌کند.
از طرف دیگر، بخشی از گیاهان دارویی صادراتی ما پس از فرآوری، در بسته‌بندی‌های مناسب و با قیمت‌های بسیار بالاتر به کشور بازمی‌گردد و برخی از ایرانی‌ها از این محصولات وارداتی استفاده می‌کنند.
تجارت گیاهان دارویی در دست کدام کشورهاست؟
امروزه اغلب تولیدکنندگان گیاهان دارویی از جمله چین، آمریکا، ژاپن و آلمان به عمده واردکنندگان این گیاهان نیز تبدیل شده‌اند. درواقع،این کشورها گیاهان را از سایر کشورها خریداری کرده و پس از فراوری آن را مجددا صادر کرده و از این طریق ارزش افزوده بسیاری کسب می‌کنند. به عنوان مثال، آمریکا سالانه ۵۱ هزارتن واردات گیاهان دارویی دارد و ۱۳ هزار تن صادرات انجام می‌دهد. اما اعتبار واردات و صادرات این تولیدات با یکدیگر برابر است. یعنی قیمت محصول فرآوری شده حدود ۴ برابر ماده خام بوده و از این طریق می توان به سود ۳۰۰ درصدی دست یافت.
در حال حاضر بیشترین حجم صادرات گیاهان دارویی ایران به کشورهای پاکستان و امارات و پس از آن آلمان، ژاپن و چین انجام می‌شود. زعفران، شیرین‌بیان، صمغ‌های طبیعی و عرقیات و گلاب بیشترین اقلام صادراتی ایران به سایر کشورها محسوب می‌شود.
سرمایه گذاری پایدار نیاز امروز گیاهان دارویی
مهم‌ترین چالش اقتصادی در این زمینه، فقدان تقاضای کافی و مؤثر برای تشویق و توجیه سرمایه‌گذاری است. دومین چالش سرمایه‌گذاری در صنایع گیاهان دارویی، ناکافی و ناپایدار بودن تولید گیاهان دارویی به‌عنوان نهاده اولیه برای مصرف در صنایع فرآوری است. سومین چالش نیز ناکافی بودن همکاری بین‌المللی ایران برای صادرات و سرمایه‌گذاری مشترک در این زمینه است.
تولید خرد و کوچک‌مقیاس گیاهان دارویی و در برخی موارد تکیه صرف بر ذخایر طبیعی آنها و پایین بودن کیفیت ماده مؤثره برخی از آنها و بالا بودن هزینه تولید و قیمت تمام‌شده گیاهان دارویی در ایران از دیگر معضلات و موانع سرمایه‌گذاری در زمینه صنایع گیاهان دارویی هستند. دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات مناسب، نسبت به تولید انبوه این گیاهان کمک شایان توجهی کند.
صادرات گیاهان دارویی به جای نفت
در حال حاضر در ۱۹۵ هزار هکتار از اراضی کشور گیاهان دارویی کشت می‌شود که در پایان برنامه ششم توسعه، این میزان به ۲۵۰ هزار هکتار افزایش خواهد یافت. به این ترتیب، بینی می‌شود تا پایان برنامه ششم توسعه، میزان صادرات گیاهان دارویی در کشور به ۱.۵ میلیارد دلار در سال افزایش پیدا کند.
انتهای پیام/
